Vào những ngày cuối năm này, bạn có cảm nhận được sự thay đổi của thời tiết hay không. Vốn dĩ ở miền Nam không bước sang mùa đông như ở miền Bắc nhưng ít nhiều thì trong từng làn gió cũng có sự khác biệt đôi chút so với trước.
Theo âm lịch, Đông chí là một ngày đặc biệt, đánh dấu sự thay đổi của thời tiết. Vậy ngày Đông chí được giải đáp như thế nào trên góc độ Khoa học và cả trong phong thủy? Chúng ta cùng tìm hiểu những thông tin thú vị về ngày Đông chí ngay sau đây.
Tiết Đông chí là gì?
Tiết khí (Hán văn phồn thể: 節氣; Hán văn giản thể: 节气; bính âm: Jiéqì) là 24 điểm đặc biệt trên quỹ đạo của Trái Đất xung quanh Mặt Trời, mỗi điểm cách nhau 15°. Nó được sử dụng trong công tác lập lịch của các nền văn minh phương đông cổ đại như Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên để đồng bộ hóa các mùa. Ở Việt Nam có một số học giả phân biệt tiết và khí. Họ cho rằng cứ một tiết lại đến một khí. Tuy nhiên để dễ hiểu, nhiều người vẫn gọi chung là tiết khí hoặc đơn giản chỉ là tiết.
Theo lịch Trung Quốc cổ đại, tiết Đông chí là tiết khí khởi đầu bằng điểm giữa của mùa đông. Tiết Đông chí là một trong 24 tiết khí của nông lịch, đây là thời gian chính giữa của mùa đông.
Ngày xưa khi mà người nông dân sản xuất nông nghiệp, họ xem lịch mặt trăng để đánh giá sự thay đổi của thời tiết. Cụ thể là đánh giá thời tiết khí hậu tại vùng đồng bằng sông Hoàng Hà Trung Quốc, từ đó lấy cơ sở để thực hiện các hoạt động nông nghiệp, gieo trồng lúa để đảm bảo được một vụ màu bội thu, tránh những vấn đề phát sinh trong thời tiết.
Về bản chất, tiết Đông chí chính là sự thay đổi của áp suất trong khí quyển. Chúng mang một lượng không khí ẩm khiến xảy ra hiện tượng mưa. Tuy không đủ lớn để gây ra các trận mưa lớn nhưng đủ khiến không khí luôn ẩm thấp, gây nồm lạnh, khó chịu. Tạo môi trường cho nhiều vi khuẩn, mầm bệnh phát triển. Vì thế mà vào mùa này, con người rất dễ bị bệnh.
Tương đồng với thiên văn học phương Tây, đây là thời điểm có liên quan đến vị trí của hành tinh trên quỹ đạo quanh Mặt Trời. Nó là lúc kinh độ Mặt Trời bằng 270 độ ở Bắc Bán cầu, và cũng là ngày bắt đầu mùa đông tại Bắc Bán cầu và ngày bắt đầu mùa hè tại Nam bán cầu.
Theo quy ước, tiết Đông chí thường được tính bắt đầu từ 12 giờ trưa ngày 21 hoặc 22/12 (tính theo Âm lịch thì sẽ rơi vào khoảng tháng 11) cho đến hết ngày 05 – 06/01 năm sau.
Ngày Đông chí là gì?
Ngày Đông chí là ngày chứa điểm Đông chí nơi mà có thời gian ngày ngắn nhất và đêm dài nhất được tính theo múi giờ địa phương. Giải thích cho hiện tượng này bằng phân tích địa lý như sau, tại xích đạo, ngày và đêm bằng nhau. Khi đi về 2 đầu cực thì có sự thay đổi, bán cầu nào ít được chiếu sáng hơn thì có ngày ngắn hơn, đêm dài hơn. Tại điểm chí, ngày là ngắn nhất và đêm là dài nhất.
Điểm chí là điểm cách xa mặt trời nhất. Nghĩa là bán cầu chứa điểm này là mùa đông, song song với nó phía còn lại của bán cầu là mùa hạ. Tuy nhiên, vì dao động quay nghiêng của Trái đất khi quanh quanh mặt trời thay đổi theo thời gian.
Trục của Trái đất có độ nghiêng lớn nhất là xấp xỉ 23,45 độ. Tại vĩ độ cao hơn 66,55 độ về phía bắc, người dân tại đây sẽ trải qua những ngày đêm dài 24 giờ. Ngược lại những người ở dưới vĩ độ 66,55 độ về phía Nam thì lại trải nghiệm hiện tượng “Đêm trắng” kéo dài đến tận 24h. Nên thời gian chính xác để tính ngày Đông chí trong nông lịch với mỗi năm cũng xô đẩy đi chút ít. Và không thể áp dụng phương pháp này để xác định ngày hạ chí.
Ngày Đông chí là ngày 21 – 22 tháng 12 theo lịch dương, theo lịch âm chúng di chuyển không xác định. Thông thương là vào tháng 11 âm nếu năm không nhuận.
Nguồn gốc của ngày Đông chí
Một năm chúng ta có 4 mùa xuân, hạ, thu, đông là 4 mùa này sẽ chia thành 8 tiết đó là Xuân Lập, Xuân Phân, Lập Hè, Hè Chí, Lập Thu, Thu Phân, Lập Đông và Đông chí. 8 tiết này ra đời theo lịch cổ đại trung quốc và tên gọi của chúng biểu trưng cho thời điểm khởi đầu một mùa và thời điểm kết thúc một mùa. Đông chí là tiết cuối cùng trong năm và Ngày Đông chí là thời gian đánh dấu sự thay đổi đỉnh điểm trong tiết khí Đông chí. Ngày Đông chí là một ngày giúp người Trung Quốc xác định ngày Tết Nguyên Đán của họ.
Từ thời xa xưa Ngày Đông chí đã được xem là một thời điểm quan trọng và là một ngày ý nghĩa nên vua chúa Trung Quốc vào thời phong kiến đã bắt đầu có những hoạt động và tập tục ý nghĩa cho ngày này. Bắt đầu bằng việc mở tiệc ăn mừng cuối năm để chúc mừng thành quả của một năm lao động vất vả, tự thưởng cho mình 5 ngày nghỉ ngơi, dừng hết các hoạt động lao động sản xuất để quây quần bên gia đình cùng thưởng thức các bữa tiệc và nhảy múa hát ca.
Do vị trí địa lý cũng như sự giao thoa văn hóa trong suốt nhiều năm, ngày Đông chí của người Việt Nam cũng tương tự như ngày Đông chí của người Trung Quốc, đều có nguồn gốc từ nông lịch (hay Âm lịch).
Thời tiết thay đổi sau ngày Đông chí
Ngày Đông chí là ngày ngắn nhất trong năm, vì đó là ngày chúng ta nhận được ít ánh sáng ban ngày nhất. Do đó, đây cũng là ngày lạnh nhất trong năm, vì chúng ta tiếp xúc với ánh sáng mặt trời nên sẽ ít được sưởi ấm hơn vào ngày này. Tiết Đông chí, ngày Đông chí là dấu mốc báo hiệu thời tiết chuyển lạnh khắc nghiệt, thời tiết lạnh khô, có những nơi có tuyết rơi.
Đây là thời gian có thể gọi là chuyển đông, bạn sẽ thấy cây cối rụng lá để dự trữ nguồn năng lượng sang năm mới nảy mầm, phát triển. Chim chóc, muông thú tích trữ năng lượng tránh rét.
Ảnh hưởng của tiết Đông chí với sinh vật
Tiết Đông chí là dấu mốc báo hiệu thời tiết chuyển lạnh khắc nghiệt. Nhiệt độ cơ thể của con người giảm mạnh vì thế mà trong tiết trời này cần phải mặc thật ấm để duy trì nhiệt độ. Ngoài ra, ăn nhiều cũng là một trong những phương pháp giúp cho con người trở nên ấm hơn. Tuy nhiên với cây trồng thì tiết khí Đông chí lại có thời tiết không phù hợp để trồng trọt. Không khí lạnh nhưng lại có độ ẩm cao, cây cối thường trơ trụi, khó trồng trọt, cây cối không sinh trưởng. Song chất dinh dưỡng của những loài cây này được trữ lại trong rễ và thân, chờ đợi thời tiết ấm lên để rồi đâm chồi, nảy lộc tỏa hương sắc vào mùa xuân ấm áp.
Vì thế nên nông lịch ra đời chính là để tránh những hiện tượng thời tiết khắc nghiệt như vậy. Tới Đông chí cũng là cuối của mùa vụ, vừa đủ thời gian để các gia đình tích trữ lương thực để sử dụng qua mùa đông.
Không chỉ con người, thực vật mà đến cả động vật cũng khó có thể hoạt động bình thường trong khoảng thời gian này. Động vật thì ngủ đông để tích trữ năng lượng sinh tồn qua mùa đông.
Những điều đặc biệt xuất hiện trong ngày Đông chí
Ngày Đông chí bắt nguồn từ Trung Quốc nên ngày này đặc biệt có ý nghĩa với người dân ở đây. Ngày Đông chí đến người dân Trung Quốc xem đây là một cái tết và có những hoạt động văn hóa vô cùng đặc sắc trong ngày này. Kể từ triều Đường và Triều Tống thì Ngày Đông chí được chọn là ngày để thờ cúng tổ tiên và nhà vua sẽ tiến hành một lễ tế lớn để tỏ lòng thành kính với Thiên Thượng.
Và giống như Trung Quốc thì một số quốc gia khác cũng xem Ngày Đông chí là một ngày đặc biệt và có những lễ hội dành riêng cho ngày này. Ví dụ các lễ hội sau:
- Lễ hội Yule của đạo Wicca được người Bắc Âu, Tuton và Celtic kỷ niệm. Đây là ngày mừng các vị thần Odin, thần Thor và chúa tể Frey trong đêm săn đỉnh điểm của họ.
- Lễ hội Yalda là một tục lệ màu đông của người Romania để kỷ niệm ngày thoát khỏi bóng tối. Họ sẽ mặc quần áo những chú gấu và diễu hành trong đêm Giao thừa.
- Lễ hội Saturnalia là lễ hội của những ngoại giáo người La Mã cổ đại. Đây là ngày để tôn vinh vị thần nông nghiệp Saturn vì đã ban cho họ thực phẩm.
- Tại Mỹ thì ngày bắt đầu của mùa đông là Ngày Đông chí và một số lễ hội được diễn ra vào ngày này như lễ hội Yalda, lễ hội Saturnalia, lễ Giáng Sinh.
Ý nghĩa của ngày Đông chí với các nước phương Đông
Trung Quốc
Từ xa xưa Trung Quốc tổ chức các lễ hội để chào đón ngày Đông chí. Và cho đến ngày nay thì chúng đã trở thành phong tục tập quán, một kỳ nghỉ tràn đầy ý nghĩa không thể thiếu trong văn hóa của nước này. Ngày Đông chí là điểm báo đến Tết, Tết đến sum vầy, đây còn là cơ hội cho những ai xa gia đình được trở về đoàn tụ với gia đình. Đó cũng chính là lý do tại sao các gia đình người Hoa dù đang sinh sống ở các quốc gia khác cũng vẫn luôn làm các món ăn ngon, sum vầy với nhau không làm mất nét văn hóa đẹp đẽ này.
Do Ngày Đông chí tiết trời còn rất lạnh nên những thực phẩm làm ấm cơ thể sẽ được chọn để mang lên bàn thờ cúng bái tổ tiên rồi cả nhà sẽ cùng thưởng thức những món ăn nóng hổi này trong mâm cơm gia đình. Tại mỗi vùng miền của Trung Quốc người dân sẽ có những món ăn đặc trưng khác nhau vừa mang ý nghĩa biểu tượng lại vẫn đáp ứng đúng tiêu chí là nóng hổi và làm ấm cơ thể. Tại vùng phía Bắc lạnh lẽo của Trung Quốc thì các món thịt và rượu chính là các thực phẩm sẽ giúp làm ấm cơ thể và món ăn phổ biến tại đây vào Ngày Đông chí sẽ là bánh bao hấp và hoành thánh.
Nhiều nước phương Đông khác cũng tổ chức những ngày hội mùa đông để chúc mừng kết thúc một năm. Giống với Trung Quốc ngày Đông chí đối với một số nước phương Đông khác cũng có ý nghĩa tương tự. Đều là kết thúc một năm và chuẩn bị chào đón năm mới.
Nhật Bản
Tại Nhật Bản, vào những thời khắc của ngày Đông chí, người dân có văn hóa ăn bí ngô và tắm Yuzu. Bí ngô có cách viết hán tự tượng trưng cho điều may mắn, vậy nên họ quan niệm rằng ai ăn nhiều các món ăn có chữ này đều sẽ gặp rất nhiều điều thuận lợi vào năm kế tiếp.
Tắm Yuzu là cách tắm ngâm mình trong bồn nước ấm có quả thanh yên nổi trên bề mặt. Mùi hương của quả này rất nồng, chúng có tác dụng giảm stress và giải cảm. Vậy nên, người Nhật cho rằng nếu tắm Yuzu vào ngày Đông chí là bạn đang loại bỏ hết các gánh nặng năm cũ và bước sang năm mới với tinh thần thoải mái và tươi mới.
Hàn Quốc
Ngày Đông chí với người Hàn Quốc là ngày bắt đầu những thời gian nghỉ ngơi. Đây là một trong những ngày nghỉ lớn nhất của Hàn Quốc. Vào ngày Đông chí, người Hàn thường ăn các món làm từ đậu đỏ vì họ tin rằng đậu đỏ mang lại may mắn và xua đuổi tà ma. Món ăn thường được ăn trong ngày Đông chí chính là cháo đậu đỏ (Patjuk).
Tuy nhiên, cũng có quy định cho việc ăn cháo đậu đỏ. Nếu vào ngày Nhị Đông chí Aedongji (rơi vào đầu tháng 11 âm lịch) thì không được cho trẻ em ăn cháo đậu đỏ. Mà thay vào đó các em bé sẽ được ăn bánh gạo lăn cháo đậu đỏ Patsirutteok. Còn vào ngày Trung Đông chí Jungdongji (rơi vào giữa tháng 11 âm lịch) thì có thể thoải mái ăn những món ăn đậu đỏ yêu thích.
Việt Nam
Việt Nam cũng sử dụng lịch âm nhưng ngày Đông chí không phải là ngày lễ đặc biệt như những quốc gia kể trên. Vào ngày này hay thời khắc tiết Đông chí cũng cảm nhận được sự thay đổi của thời tiết, bước vào mùa khắc nghiệt, dễ ốm hơn nên người dân Việt Nam, đặc biệt là ở miền Bắc thì chú trọng giữ ấm, ăn nhiều món ăn có giữ ấm cho cơ thể.
Tại Việt Nam thì Ngày Đông chí chỉ là một mốc thời gian chứ không mang ý nghĩa đặc sắc. Nếu muốn biết người Trung Quốc sẽ làm gì vào ngày này bạn có thể thăm quan khu phố người Hoa tại thành phố Hồ Chí Minh vào Ngày Đông chí.
Ngày Đông chí 2020 là ngày nào?
Ngày Đông chí không cố định theo một ngày nào đó mà dựa theo lịch âm của năm đó để tính. Nhưng nhất định ngày Đông chí phải rơi vào trong tháng 11 Âm lịch. Còn theo Dương lịch, Đông chí thường bắt đầu vào khoảng ngày 21 – 22/12 và kết thúc khi tiết Tiểu Hàn bắt đầu, thường là vào khoảng ngày 5 – 6/1 của năm Dương lịch tiếp theo.
Theo lịch năm nay, Như vậy, ngày Đông chí của năm 2020 theo dương lịch vào thứ Hai, ngày 21 tháng 12 nhằm này ngày mùng 7 tháng 11 âm lịch.
Ngày Đông chí và một số lưu ý phong thủy
Sự chuyển giao giữa các thời khắc luôn luôn là có sự ảnh hưởng đến phong thủy và tử vi. Theo phong thủy thì ngày Đông chí sẽ ứng với quẻ Phục trong Kinh dịch. Quẻ này mang ý nghĩa rất tốt mang đến sự hồi sinh và phát triển thịnh vượng. Nếu những người mệnh Thủy làm việc gì vào ngày này thì đều thuận lợi đặc biệt là sự nghiệp. Những việc thích hợp nhất để làm vào những ngày này đó là cúng tế và san đường.
Đây thực sự là một ngày rất tốt tuy nhiên vẫn có một số việc mà bạn không nên làm vào ngày này là cầu phúc, cầu tự, ăn hỏi, đính hôn, cưới gả, giải trừ, đổ mái, thẩm mỹ. Đôi khi là chữa bệnh, động thổ, sửa bếp, khai trương, ký kết, giao dịch, nạp tài, mở kho, xuất hành, đào đất, an táng, cải táng.
Tìm hiểu về Hạ chí, Thu phân và Xuân phân
– Ngày hạ chí (tiết hạ chí) là thời điểm giữa của mùa hạ, cũng thường rơi vào giữa năm. Bán cầu Bắc vào thời gian tiết hạ chí sẽ ngả về phía mặt trời nhiều hơn so với bán cầu Nam. Chính vì vậy mà nhận lượng bức xạ lớn, thời gian ngày dài hơn đêm, trời lâu tối và nhanh sáng. Thậm chí, một số thành phố ở Bắc Âu còn có hiện tượng đêm trắng, tức là hoàn toàn không có ban đêm.
– Tiết Thu phân là quãng thời gian giữa mùa thu. Quãng thời gian này là 1 trong hai 24 tiết khí hàng năm. Thời gian ban ngày, ban đêm không có sự chênh lệch như các thời kỳ trước. Tại nửa cầu Bắc là thời điểm tiết Thu phân thì nửa cầu Nam đang là giai đoạn giữa mùa xuân.
– Theo lịch Trung Quốc cổ đại thì Xuân phân là điểm giữa của mùa xuân, nó là một trong hai mươi tư tiết khí trong nông lịch và tiết khí này bắt đầu từ điểm giữa mùa xuân. Ở Trung Quốc gọi là tiết Thanh minh.
Theo khoa học phương Tây xuân phân lại là thời điểm bắt đầu mùa xuân tại Bắc bán cầu, thời điểm mà Mặt Trời xuất hiện trên “thiên xích đạo” (Mặt Trời ở gần xích đạo nhất) và đi lên hướng Bắc. Vào thời điểm Xuân phân (Thu phân), mặt trời đứng thẳng góc ngay trên xích đạo nên ngày và đêm bằng nhau.
Với sự vận động không ngừng của Trái đất, các ngày Đông chí, Hạ chí, Thu phân, Xuân phân xuất hiện để đánh dấu sự chuyển biến, thay đổi của sự vận động của Trái đất. Trên phương diện về lịch cổ, đây là những thời khắc đánh dấu sự biến đổi về thời tiết rõ rệt, sự chuyển mùa. Trong phong thủy, ngày Đông chí cũng là một ngày quan trọng, vậy nên bạn cũng chú ý đến những yếu tố phong thủy mà chúng mình đề cập trên đây để tạo sự thuận lợi bước sang năm mới với khởi đầu mới.
