Xã hội phát triển, mọi thứ đều thay đổi không ít thì nhiều, kể cả từ vựng của ngôn ngữ Việt cũng không ngừng phát triển. Vậy cụ thể sự phát triển của từ vựng mà chúng ta đang nhắc đến trong môn ngữ văn này ra sao? Điều cần ghi nhớ ở bài học này?
Bài soạn Sự phát triển của từ vựng trong chương trình Ngữ Văn lớp 9 mà chúng tôi chia sẻ tại lessonopoly bên dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về sự phát triển đó.
Soạn bài sự phát triển của từ vựng khái quát
Kiến thức cần nhớ về cách phát triển từ vựng
Với sự phát triển của xã hội, từ vựng của một ngôn ngữ cũng không ngừng phát triển. Có hai cách phát triển từ vựng tiếng Việt là:
+ Biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc của chúng:
Nghĩa ban đầu gọi là nghĩa gốc sinh ra nghĩa mới gọi là nghĩa chuyển.
Hai phương thức chủ yếu phát triển nghĩa của từ ngữ là ẩn dụ và hoán dụ.
Hai phương thức này giống nhau ở cơ chế chuyển nghĩa là đều gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng hoặc có quan hệ tương cận.
Điểm khác nhau: ẩn dụ, hoán dụ tu từ chỉ làm xuất hiện nghĩa lâm thời của từ ngữ; còn ẩn dụ, hoán dụ từ vựng làm cho từ ngữ có thêm nghĩa chuyển, nghĩa chuyển này được đông đảo người bản ngữ thừa nhận, vì thế có thể giải thích được trong từ điển những từ có nghĩa ổn định.
+ Phát triển số lượng các từ ngữ:
Tạo thêm từ ngữ mới theo phương thức cơ bản là ghép và láy.
Mượn từ ngữ của tiếng nước ngoài. Bộ phận từ mượn quan trọng nhất trong tiếng Việt nay là từ mượn tiếng Hán.
Sự cần thiết trau dồi vốn từ vựng
Muốn sử dụng tốt tiếng Việt, miêu tả chính xác sự vật, hiện tượng và cảm nghĩ của mình, cần có vốn từ phong phú và phải hiểu chính xác nghĩa của từ. Do đó, trau dồi vốn từ là việc rất quan trọng.
Trau dồi vốn từ bằng:
+ Nắm được đầy đủ và chính xác nghĩa của từ và cách dùng từ.
+ Biết thêm những từ mới để làm tăng vốn từ của cá nhân.
Tổng kết bài học ghi nhớ
Sự phát triển của xã hội kéo theo từ vựng của ngôn ngữ cũng không ngừng phát triển. Một trong những cách phát triển từ vựng tiếng Việt là phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc của chúng.
Hai phương thức chủ yếu để phát triển nghĩa của từ ngữ: phương thức ẩn dụ và phương thức hoán dụ.
Soạn bài Sự phát triển của từ vựng chi tiết bằng câu hỏi SGK
Câu 1 (trang 55 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):
– Từ “kinh tế” trong câu thơ “Bủa tay ôm chặt kinh tế” của Phan Bội Châu trong bài thơ “Vào nhà ngục Quảng Đông” đó là cách nói rút ngắn của từ “kinh bang tế thế” – trị nước cứu đời, muốn nói đến hoài bão cứu nước của những người yêu nước.
– Từ “kinh tế” hiện nay không dùng theo nghĩa như vậy mà ở đây nó được dùng chỉ các ngành nghề đem lại nền thu nhập cho đất nước như: hoạt động lao động sản xuất, trao đổi, phân phối, sử dụng sản phẩm, của cải vật chất
Nghĩa của từ đã thay đổi và rõ ràng nghĩa của từ không cố định, có thể biến đổi và phát triển theo thời gian, có thể mất đi nét nghĩa nào đó nhưng cũng có lúc được thêm vào những ý nghĩa mới khác.
Câu 2 (trang 55 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):
– Từ “xuân” trong câu “Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân” có nghĩa chỉ mùa xuân, mùa chuyển tiếp từ đông sang hạ, thời tiết ấm áp, được xem là thời điểm mở đầu của năm mới, từ xuân này được dùng với nghĩa gốc của nó.
– Từ “xuân” trong câu “Ngày xuân em hãy còn dài” không dùng theo nghĩa gốc chỉ tên một mùa trong năm mà nó được dùng với nghĩa chuyển là chỉ tuổi trẻ, tuổi thanh xuân của một người.
Phương thức chuyển nghĩa của từ xuân ở đây chính là theo phương thức ẩn dụ.
– Từ “tay” trong câu “Giở kim thoa với khăn hồng trao tay” rõ ràng được dùng với nghĩa gốc chỉ cái tay một bộ phận trên cơ thể
– Từ “tay” trong câu “Cũng phường bán thịt cũng tay buôn người” lại được dùng theo nghĩa chuyển chỉ kẻ buôn người, người xấu. Phương thức chuyển nghĩa này theo phương thức hoán dụ.
Luyện tập sự phát triển của từ vựng
Câu 1 (trang 56 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):
Nghĩa của từ “Chân”
a, Nghĩa gốc chỉ bộ phận cơ thể người
b, Nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ
c, Nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ
d, Nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ
Câu 2 (trang 57 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):
Các từ trong trường hợp trà a-ti-sô, hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua… được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ
– Giống nhau: Đều mang nét nghĩa đã chế biến, để pha nước uống
– Khác nhau : kết hợp với tên của nguyên liệu chế biến
Câu 3 (trang 57 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):
Trong các từ đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng… từ đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ, dụng cụ đo có hình thức giống đồng hồ, nó không chỉ dùng để đo giờ phút mà còn dùng để đo số điện, lượng nước và lượng xăng
Câu 4 (trang 57 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):
– Hội chứng
+ Nghĩa gốc: Hội chứng suy giảm miễn dịch tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh tật
+ Nghĩa chuyển: tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện biểu hiện một tình trạng, một vấn đề xã hội xuất hiện ở nhiều nơi. Hội chứng “phong bì”
– Ngân hàng
+ Nghĩa gốc: tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh, quản lý các nghiệp vụ là – Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
+ Nghĩa chuyển: Kho lưu trữ những thành phần, bộ phận cơ thể để sử dụng khi cần thiết ví dụ là ngân hàng máu, hay tập hợp dữ liệu liên quan tới một lĩnh vực, tổ chức ví như ngân hàng đề thi
– Sốt
+ Nghĩa gốc: nhiệt độ cơ thể tăng lên quá mức bình thường do bị bệnh: Sốt cao
+ Nghĩa chuyển: trạng thái đột ngột về nhu cầu, khiến hàng trở nên khan hiếm, giá tăng nhanh hay gọi là: Sốt giá
– Từ Vua
+ Nghĩa gốc: Người đứng đầu nhà nước, đứng đầu toàn dân để cai trị trong thời phong kiến
+ Nghĩa chuyển: người được coi là nhất trong lĩnh vực nhất định thường là sản xuất kinh doanh, nghệ thuật, thể thao: Vua đầu bếp, Vua điện ảnh
Câu 5 (trang 57 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):
Từ “mặt trời” trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép ẩn dụ.
– Trường hợp này là phép tu từ thể hiện sự sáng tạo riêng của tác giả, không phải từ nghĩa gốc được chuyển thành nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.
+ Mặt trời ở câu thơ thứ nhất chỉ mặt trời tự nhiên
+ Mặt trời trong câu thơ thứ hai chỉ Bác Hồ. Nghĩa được chuyển theo phương thức ẩn dụ
+ Trường hợp này là nghĩa chuyển tạm thời, chỉ có giá trị trong ngữ cảnh này.
Bạn có thể tham khảo bài học này tại:
Hy vọng với nội dung kiến thức chúng tôi chia sẻ ở trên bạn có thể dễ dàng tóm gọn và ghi nhớ bài học Sự phát triển của từ vựng. Từ vựng hay bất kì khía cạnh nào của ngữ pháp hay văn học Việt Nam cũng đang dần phát triển, có nghĩa là nhiều hơn những từ vựng mang nhiều nghĩa khác nhau bạn cần chú ý.
