Nét độc đáo của món don thể hiện trước hết từ chính tên gọi của nó. Nếu nghe lần đầu, chắc hẳn thực khách sẽ không thể hình dung ra đây là món ăn gì. Bởi tên gọi của món ăn này bắt nguồn từ chính phương ngữ Quảng Ngãi, lấy tên nguyên liệu chính – con don – để gọi tên món ăn. Don là động vật thân mềm, thuộc họ hến, gần giống hến nhưng có kích thước nhỏ hơn, vỏ màu vàng hoặc đen nhạt, có tua màu hồng ở xung quanh. Don chỉ có ở Quảng Ngãi, và cũng chỉ có ở hai con sông lớn nơi đây là sông Trà và sông Vệ. Vào mùa khô (tháng 4, 5, có khi vào tháng 7), don thường xuất hiện nhiều.
Loài don sống vùi trong cát nên việc cào don rất vất vả. Don cào về được ngâm nước vo gạo cho nhả hết cát. Cách chế biến don khá đơn giản. Cho don vào nước đem luộc, khuấy đều tay cho đến lúc nước sôi. Khi don há miệng, đổ ra rổ đãi lấy phần thịt. Phần nước luộc để lắng cát rồi nêm nếm gia vị cho vừa ăn. Thịt don có thể làm món xào, nấu cháo, nấu canh… Nhưng ngon nhất vẫn là món don mà người Quảng Ngãi rất tự hào khi kể với bạn bè bốn phương.
Món don dân dã mà đậm vị, khó quên.
Giống như tính cách người xứ Quảng vốn chân thành, gần gũi, cách bày biện, thưởng thức món don cũng không thật cầu kỳ. Một tô don chỉ có nước luộc còn nóng sốt, thịt don, một ít hành tây xắt mỏng và hành lá. Người Quảng Ngãi thích ăn don kèm bánh tránh gạo nướng. Bánh tráng được bẻ cho vào tô don, kèm theo một ít ớt xanh và tỏi Lý Sơn cho đậm vị. Khi bánh tráng vừa ngấm nước là có thể thưởng thức tô don để tận hưởng vị thơm, vị ngọt của nước luộc và thịt don hòa với cái cay nồng của tỏi, ớt. Ăn don phải ăn lúc nóng hổi, vừa húp nước dùng, vừa cảm nhận vị ngọt thanh đặc trưng của don mới thấy hết cái đậm đà của món ăn truyền thống này.
Ca dao Quảng Ngãi có câu “Con gái làng Son không ngon bằng tô don Vạn Tượng”. Con gái làng Son nổi tiếng xinh đẹp trong vùng. Cách ví von như vậy để nói lên rằng, don là một trong những món ăn ngon nhất trong truyền thống ẩm thực Quảng Ngãi. Thật vậy, với những thực khách lần đầu thưởng thức, don không chỉ lạ miệng mà còn gây ấn tượng với hương vị rất đặc trưng. Còn với người xứ Quảng, từ bao đời nay don đã trở thành món ăn trong tâm tưởng, là niềm tự hào về quê hương, là nỗi nhớ về đất mẹ khi xa xứ. Bởi don chứa đựng trong mình gần như đầy đủ nét văn hóa, tình cảm và tâm hồn của con người Quảng Ngãi: Dân dã, mộc mạc mà đậm đà, đằm thắm, chân thành.
Có dịp ngang qua thành phố Quảng Ngãi, bạn hãy dừng chân ghé thưởng thức don một lần để được cảm nhận về món đặc sản nổi tiếng của người xứ núi Ấn sông Trà. Don được bán với giá bình dân (10.000 – 12.000 đồng/ tô), bán ở nhiều nơi, tập trung nhiều ở các phố Quang Trung, Trần Hưng Đạo, bờ kè dọc sông Trà Khúc. Chắc rằng, hết tô don thứ nhất, bạn sẽ gọi tô thứ hai…
