Phương thức biểu đạt trong một đoạn văn là gì? Cách xác định phương thức biểu đạt trong văn bản đó? Có những phương thức biểu đạt cơ bản nào?
Một văn bản không thể chỉ có một phương thức biểu đạt mà nó phải là sự kết hợp các phương thức nhuyễn với nhau mới tạo nên hấp dẫn, nhưng sẽ có một phương thức chủ yếu tuỳ vào mục đích thông điệp mà tác giả sẽ chọn. Để giúp bạn hiểu hơn cũng như dễ dàng xác định phương thức biểu đạt trong đoạn văn hay văn bản trong các bài tập thường gặp, lessonopoly chúng tôi sẽ đem đến cho bạn kiến thức ở bên dưới đây.
Khái niệm các phương thức biểu đạt
Phương thức biểu đạt trong văn bản là cách mà người viết dùng để truyền tải thông điệp, nội dung đến với người đọc đồng thời thể hiện những tâm tư, những suy nghĩ, tình cảm của chính người viết đối với người xem.
Phân loại các phương thức biểu đạt
Phương thức tự sự
Khái niệm
Tự sự là phương thức dùng ngôn ngữ để kể một câu chuyện theo từng diễn biến, trình tự, hay kể một chuỗi sự việc từ sự việc này đến sự việc kia, cuối cùng là một kết thúc, tạo nên một mạch hoàn chỉnh nhằm khơi gợi một vấn đề, một nhân vật… có ý nghĩa đối với người đọc.
Tự sự thể hiện những khía cạnh, những góc khuất của cuộc sống, của con người, ở đó chú trọng đến việc khắc hoạ tính cách nhân vật, nêu lên những nhận thức sâu sắc, mới mẻ về bản chất của con người và cuộc sống.
Đặc điểm và dấu hiệu nhận biết
Có thể nhận biết phương thức biểu đạt tự sự qua nét đặc trưng sau:
+ Có cốt truyện
+ Có nhân vật tự sự, sự việc
+ Có ngôi kể thích hợp
+ Rõ tư tưởng, chủ đề
Loại văn bản thường xuất hiện phương thức biểu đạt tự sự là: tiểu thuyết, truyện ngắn, truyện ngụ ngôn, truyện cổ tích.
Ví dụ điển hình của văn bản dùng phương thức tự sự là:
Ví dụ 1:
“Một hôm, mẹ Cám đưa cho Tấm và Cám mỗi đứa một cái giỏ, sai đi bắt tôm, bắt tép và hứa, đứa nào bắt được đầy giỏ sẽ thưởng cho một cái yếm đỏ. Tấm vốn chăm chỉ, lại sợ dì mắng nên mải miết suốt buổi bắt đầy một giỏ cả tôm lẫn tép. Còn Cám quen được nuông chiều, chỉ ham chơi nên mãi đến chiều chẳng bắt được gì.” (Truyện cổ tích Tấm Cám)
Ví dụ 2:
Thế rồi Gióng mặc giáp sắt, đội nón sắt, tay cầm gươm múa quanh mấy vòng. Đoạn từ biệt mẹ và dân làng, nhảy lên lưng ngựa. Ngựa sắt bỗng chồm lên, phun thẳng ra đằng trước một luồng lửa đỏ rực. Gióng thúc chân, ngựa phi như bay, sải từng bước dài hàng chục con sào. Chỉ trong chớp mắt, ngựa đã xông đến đồn trại giặc đang đóng la liệt cả mấy khu rừng. Lưỡi gươm của Gióng vung lên loang loáng như chớp giật. Quân giặc xông ra chừng nào chết chừng ấy. Ngựa thét ra lửa thiêu cháy từng dãy đồn trại, lửa thiêu luôn cả mấy khu rừng.
(Trích truyện cổ tích Thánh Gióng)
Phương thức miêu tả
Khái niệm
Miêu tả là phương thức dùng ngôn ngữ giúp cho người nghe, người đọc có thể hình dung, liên tưởng được cụ thể sự vật, sự việc đang xảy ra hoặc được nói đến một cách chân thực như hiện ra trước mắt cụ thể và sinh động hoặc miêu tả để người đọc nhận biết, hình dung được thế giới nội tâm của nhân vật hay chính con người.
Đặc điểm và dấu hiệu nhận biết
+ Sử dụng nhiều động từ, tính từ, các biện pháp tu từ.
+ Có thể diễn tả hình dáng bên ngoài và thế giới nội tâm của con người; hoặc tái hiện lại cảnh vật, đặc điểm sự vật.
Loại văn bản thường xuất hiện phương thức biểu đạt miêu tả chính là: Thơ, bút kí, văn tả người, tả cảnh…
Ví dụ:
“Trăng đang lên. Mặt sông lấp loáng ánh vàng. Núi Trùm Cát đứng sừng sững bên bờ sông thành một khối tím sẫm uy nghi, trầm mặc. Dưới ánh trăng, dòng sông sáng rực lên, những con sóng nhỏ lăn tăn gợn đều mơn man vỗ nhẹ vào hai bên bờ cát”. (Trong cơn gió lốc, Khuất Quang Thụy).
Phương thức biểu cảm
Khái niệm
Biểu cảm là phương thức dùng ngôn ngữ để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của cá nhân về thế giới xung quanh, trước những điều khiến ta rung động và muốn bộc lộ, biểu lộ ra với một hay nhiều người khác.
Đặc điểm và dấu hiệu nhận biết
+ Chứa câu văn, câu thơ, từ ngữ thể hiện cảm xúc, thái độ của người viết hoặc của nhân vật trữ tình
+ Mang đậm dấu ấn chủ quan của người viết
+ Sử dụng kết hợp với miêu tả và tự sự nhằm thể hiện rõ cho cảm xúc
Loại văn bản thường xuất hiện phương thức biểu đạt biểu cảm: hầu hết trong các loại văn bản đều có như truyện, thơ, vè,…
Ví dụ:
Nhớ ai bổi hổi bồi hồi
Như đứng đống lửa như ngồi đống than.
Hôm nay nhận được tin em
Không tin được dù đó là sự thật:
Giặc bắn em rồi quăng mất xác
Chỉ vì em là du kích em ơi!
Đau xé lòng anh chết nửa con người!
Xưa yêu quê hương vì có chim, có bướm
Có những ngày trốn học bị đòn roi
Nay yêu quê hương vì trong từng nắm đất
Có một phần xương thịt của em tôi. (Trích Quê hương – Giang Nam)
Cảm xúc của nhân vật trữ tình trong đoạn thơ là nỗi đau đớn tột cùng khi nhận được tin em bị giặc bắn cùng với nỗi bàng hoàng, căm giận, tình yêu thương, trân trọng trước sự hi sinh của người con gái đã xả thân vì dân tộc. Tất cả những kỉ niệm về mối tình trong sáng ấy khiến nhân vật thêm gắn bó và yêu quê hương mình hơn.
Phương thức thuyết minh
Khái niệm
Thuyết minh là phương thức cung cấp, giới thiệu, giảng giải,… những tri thức về một sự vật, hiện tượng nào đó cho những người quan tâm đến phần kiến thức đó vì chưa biết đến.
Đặc điểm
+ Có những câu văn chỉ ra đặc điểm riêng, nổi bật của đối tượng, dạng cung cấp kiến thức về đối tượng, nhằm mục đích làm người đọc hiểu rõ về đối tượng nào đó.
+ Có sự chọn lọc tri thức theo từng đối tượng mục tiêu thuyết minh nhất định để khiến người đọc có thêm hiểu biết về vấn đề thuyết minh.
+ Khách quan, ít nêu những quan điểm và cảm nhận cá nhân.
+ Ngôn từ rõ, cụ thể, trong sáng, câu văn ngắn gọn, có thể sử dụng các biện pháp tu từ (so sánh, liệt kê…) giúp người đọc, người nghe dễ hình dung về đối tượng được thuyết minh.
Loại văn bản thường xuất hiện phương thức biểu đạt thuyết minh: văn thuyết minh về con vật, đồ vật, thuyết minh về di tích lịch sử, địa điểm du lịch, thuyết minh về một nhân vật lịch sử hay một vấn đề khoa học.
Ví dụ:
Trong muôn vàn loài hoa mà thiên nhiên đã tạo ra trên thế gian này, hiếm có loài hoa nào mà sự đánh giá về nó lại được thống nhất như là hoa lan. Hoa lan đã được người phương Đông tôn là ‘loài hoa vương giả” (vương giả chi hoa). Còn với người phương Tây thì lan là “nữ hoàng của các loài hoa”.
Họ lan thường được chia thành hai nhóm: nhóm phong lan bao gồm tất cả những loài sống bám trên đá, trên cây, có rễ nằm trong không khí.Còn nhóm địa lan lại gồm những loài có rễ nằm trong đất hay lớp thảm mục ….
(Trích trong SGK Ngữ văn lớp 10 )
Đoạn trích thuyết minh về hoa lan, nhằm mục đích làm cho người đọc hiểu rõ về loài hoa này
Phương thức nghị luận
Khái niệm
Người viết dùng những dẫn chứng, luận điểm, luận cứ để bộc lộ quan điểm, thái độ cá nhân, dẫn dắt người đọc theo quan điểm, đồng tình với quan điểm của mình.
Đặc điểm và dấu hiệu nhận biết
+ Gồm các luận điểm lớn và các luận điểm nhỏ
+ Các luận cứ, luận chứng, lí lẽ phải chặt chẽ, thuyết phục
Loại văn bản thường xuất hiện phương thức biểu đạt nghị luận: văn nghị luận về một hiện tượng đời sống, nghị luận về một tư tưởng đạo lí,…
Ví dụ:
“Muốn xây dựng một đất nước giàu mạnh thì phải có nhiều người tài giỏi. Muốn có nhiều người tài giỏi thì học sinh phải ra sức học tập văn hóa và rèn luyện thân thể, bởi vì chỉ có học tập và rèn luyện thì các em mới có thể trở thành những người tài giỏi trong tương lai”. (Trích trong hướng dẫn đội viên)
Phương thức Hành chính – công vụ
Hành chính – công vụ là phương thức dùng để giao tiếp giữa Nhà nước với nhân dân, giữa nhân dân với cơ quan Nhà nước, giữa cơ quan với cơ quan, giữa nước này và nước khác trên cơ sở pháp lí như: thông tư, nghị định, đơn từ, báo cáo, hóa đơn, hợp đồng… hay gần gũi hơn với chúng ta là giấy xin phép nghỉ học.
Phương thức hành chính công vụ thường không xuất hiện trong đề đọc hiểu nhé.
Ví dụ:
“Điều 5.
– Xử lý vi phạm đối với người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính
Người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính mà sách nhiễu nhân dân, dung túng, bao che cho cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm hành chính, không xử phạt hoặc xử phạt không kịp thời, không đúng mức, xử phạt quá thẩm quyền quy định thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại vật chất thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.”
Đây là một dạng phương thức Hành chính – công vụ.
Bạn có thể tham khảo bài học về các phương thức biểu đạt ở đây:
Bài tập áp dụng
Em hãy đọc kĩ các đoạn văn sau và xác định phương thức biểu đạt chính được sử dụng trong mỗi đoạn văn !
Câu 1: Trăng đang lên. Mặt sông lấp loáng ánh vàng. Núi Trùm Cát đứng sừng sững bên bờ sông thành một khối tím sẫm uy nghi, trầm mặc. Dưới ánh trăng, dòng sông sáng rực lên, những con sóng nhỏ lăn tăn gợn đều mơn man vỗ nhẹ vào hai bên bờ cát.
(Trích Trong cơn gió lốc, Khúc Quang Thụy)
=> Phương thức biểu đạt chính là miêu tả.
Câu 2: Một hôm, mẹ Cám đưa cho Tấm và Cám mỗi đứa một cái giỏ, sai đi bắt tôm, bắt tép và hứa, đứa nào bắt được đầy giỏ sẽ thưởng cho một cái yếm đỏ. Tấm vốn chăm chỉ, lại sợ dì mắng nên mải miết suốt buổi bắt đầy một giỏ cả tôm lẫn tép. Còn Cám quen được nuông chiều, chỉ ham chơi nên mãi đến chiều chẳng bắt được gì.
(Trích Tấm Cám )
=> Phương thức biểu đạt chính là tự sự.
Câu 3: Trường học của chúng ta là trường học của chế độ dân chủ nhân dân, nhằm mục đích đào tạo những công dân và cán bộ tốt, những người chủ tương lai của nước nhà. Về mọi mặt, trường học của chúng ta phải hơn hẳn trường học của thực dân phong kiến.
Muốn được như thế thì thầy giáo, học trò và cán bộ phải cố gắng hơn nữa để tiến bộ
hơn nữa. (Hồ Chí Minh – Về vấn đề giáo dục)
=> Phương thức biểu đạt chính là Nghị luận.
Câu 4: Nước là yếu tố thứ hai quyết định sự sống chỉ sau không khí, vì vậy con người không thể sống thiếu nước. Nước chiếm khoảng 58 – 67% trọng lượng cơ thể người lớn và đối với trẻ em lên tới 70 – 75%, đồng thời nước quyết định tới toàn bộ quá trình sinh hóa diễn ra trong cơ thể con người.
Khi cơ thể mất nước, tình trạng rối loạn chuyển hóa sẽ xảy ra, Protein và Enzyme sẽ không đến được các cơ quan để nuôi cơ thể, thể tích máu giảm, chất điện giải mất đi và cơ thể không thể hoạt động chính xác. Tình trạng thiếu nước do không uống đủ hàng ngày cũng sẽ ảnh hưởng tới hoạt động của não bởi có tới 80% thành phần mô não được cấu tạo từ nước, điều này gây trí nhớ kém, thiếu tập trung, tinh thần và tâm lý giảm sút… (Nanomic.com.vn)
=> Phương thức biểu đạt chính là Thuyết minh.
Câu 5: Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.
(Trích Mùa xuân nho nhỏ – Thanh Hải)
=> Phương thức biểu đạt chính là biểu cảm.
Câu 6: Dịch bệnh Ê-bô-la ngày càng trở thành “thách thức” khó hóa giải. Hiện đã có hơn 4000 người tử vong trong tổng số hơn 8000 ca nhiễm vi rút E-bô-la. Ở năm quốc gia Tây Phi. Hàng nghìn trẻ em rơi vào cảnh mồ côi vì E-bô-la. Tại sao Li-bê-ri-a,cuộc bầu cử thượng viện phải hủy do E-bô-la “tác quái”
Với tinh thần sẻ chia và giúp đỡ năm nước Tây Phi đang chìm trong hoạn nạn, nhiều quốc gia và các tổ chức quốc tế đã gửi những nguồn lực quý báu với vùng dịch để giúp đẩy lùi “bóng ma” E-bô-là, bất chấp nhưng nguy cơ có thể xảy ra.
Mĩ đã quyết định gửi 4000 binh sĩ, gồm các kỹ sư, chuyên gia y tế, hàng loạt nước ở Châu Âu, Châu Á và Mĩ-la-tinh gửi trang thiết bị và hàng nghìn nhân viên y tế tới khu vực Tây Phi. Cu-ba cũng gửi hàng trăm chuyên gia y tế tới đây.
Trong bối cảnh chưa có vắc xin điều trị căn bệnh E-bô-la, việc cộng đồng quốc tế không “quay lưng” với vùng lõi dịch ở Tây Phi, tiếp tục gửi chuyên gia và thiết bị tới đây để dập dịch không chỉ là hành động mang tính nhân văn, mà còn thắp lên tia hi vọng cho hàng triệu người Phi ở khu vực này. (Dẫn theo Nhân dân.Com.vn)
=> Phương thức Hành chính – công vụ
Câu 7: Theo các nhà khoa học, bao bì ni lông lẫn vào đất làm cản trở quá trình sinh trưởng của các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng xói mòn ở các vùng đồi núi. Bao bì ni lông bị vứt xuống cống làm tắc các đường dẫn nước thải, làm tăng khả năng ngập lụt của các đô thị về mùa mưa. Sự tắc nghẽn của hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh, lây truyền dịch bệnh. Bao bì ni lông trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải… (Trích Thông tin về Ngày Trái Đất năm 2000)
= Phương thức biểu đạt chính là thuyết minh
Câu 8: Điều 5 – Xử lý vi phạm đối với người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính
Người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính mà sách nhiễu nhân dân, dung túng, bao che cho cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm hành chính, không xử phạt hoặc xử phạt không kịp thời, không đúng mức, xử phạt quá thẩm quyền quy định thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại vật chất thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.
=> Phương thức biểu đạt chính là Hành chính – công vụ
Câu 9:
Tổ quốc tôi như một con tàu,
Mũi thuyền ta đó – mũi Cà Mau.
Những dòng sông rộng hơn ngàn thước.
Trùng điệp một màu xanh lá đước.
Đước thân cao vút, rễ ngang mình
Trổ xuống nghìn tay, ôm đất nước!
Tổ quốc tôi như một con tàu,
Mũi thuyền ta đó – mũi Cà Mau. (Trích Mũi Cà Mau – Xuân Diệu)
=> Phương thức biểu đạt chính là Biểu cảm.
Hy vọng với bài viết trên, bạn đã có thể nắm vững và phân biệt được 6 phương thức biểu đạt. Và chắc chắn rằng việc nắm vững kiến thức này sẽ giúp bạn hoàn thành tốt nhất những dạng bài tập xác định phương thức biểu đạt chính của văn bản hay đoạn văn. Hay bạn cũng có thể vận dụng tốt hơn vào phần viết văn của mình chẳng hạn.
